Kök Türkler

29 Kasım 2012 Perşembe

Kök Türkler kim kurdu kim yıktı

Kök Türk Devleti

Orta Asya’da Büyük Hun Devleti’ne bağlı olarak yaşayan Kök Türkler, bu devletin yıkılmasından sonra Avarlara bağlı olarak varlıklarını sürdürdüler. 6. yüzyılın ortalarında Avarlara isyan eden Kök Türkler 552 yılında Ötüken merkez olmak üzere kendi devletlerini kurdular. Devlet, kurucusu Bumin Kağan tarafından Doğu ve Batı kanat olmak üzere iki bölüm hâlinde örgütlendirildi. Doğu merkez olup batı doğuya bağlı idi. Devletin kurucusu Bumin Kağan’ın ölümünden sonra oğlu Mukan tahta geçti. Mukan Kağan, devleti Batı bölgelerinin yabgusu ve amcası İstemi ile birlikte yönetti. Kök Türk Devleti bu dönemde ekonomik ve siyasal açıdan oldukça güçlü duruma geldi.

   Kök Türk Devleti’nin batı kanadını yöneten İstemi Yabgu, İpek Yolu’nda egemenlik kurabilmek için önce Sasanilerle Akhunlara karşı işbirliği yapmıştı. Daha sonra İpek Yolu’nun önemi nedeniyle bu defa da Sasanilere karşı Bizans İmparatorluğu ile işbirliği yapmıştır. Bu olaylar bize devletlerin siyasetinin belirlenmesinde İpek Yolu’nu önemi hakkında bilgi vermektedir. Hatta Bizans ile karşılıklı elçiler bile gönderilmiştir. Batı bölgesinin yöneticisi İstemi Yabgu 576 yılında ölünce yerine oğlu Tardu geçti. Ancak Tardu Çinlilerin de kışkırtması ile doğunun üstünlüğünü tanımadı. Bu ayrışma sonucu Kök Türk Devleti 582 yılında Doğu ve Batı Kök Türkler olmak üzere ikiye ayrıldı.

   Devlet ikiye ayrıldıktan sonra eski gücünü yitirdi ve önce 630 yılında Doğu Kök Türk Devleti, 659 yılında ise Batı Kök Türk Devleti Çinlilerin egemenliğine girdiler. Kök Türk Devleti’nin yıkılması ile başlayan esaret dönem 681 yılında Kutluk Kağan’ın Türklere bağımsızlıklarını kazandırmasına kadar devam etti. Devleti kurduktan sonra İlteriş unvanını alan Kutluk Kağan, devletin kuruluşunda emeği geçen Tonyukuk’u vezirlik makamına getirdi ve Türk boylarını bir bayrak altında topladılar. Kutluk Kağan’ın 692 yılında ölmesinden sonra yerine kardeşi Kapgan geçti.

Kapgan Kağan Türk devletinin politikasın üç temel üzerine kurguladı.

a. Çin baskı altında tutulacak.

b. Çin’de dağınık hâlde yaşayan Türkler Türk yurduna geri getirilecek.

c. Asya’daki bütün Türk boyları Kök Türk bayrağı altında toplanacaktır.

Kapgan Kağan döneminde Çinliler Kök Türklerin ekonomik ve siyasal üstünlüklerini kabul etmek zorunda kaldılar. Bu dönemde Kök Türk ordularının başında kağanın yanı sıra Kapgan Kağan’ın oğlu İnal ile Kutluk Kağan’ın oğulları Bilge ve Kültekin vardı. Kapgan Kağan’ın ölümünden sonra devletin yönetimini Bilge ve Kültekin kardeşler üstlendiler. Kültekin daha ziyade askeri işlerle ilgileniyordu. Bu dönem Kök Türklerin en parlak dönemleri olmuştur. Çevre milletlerin siyasetini çok iyi bilen Tonyukuk devletin dış politikasına da yön vermiştir. 725 yılında Tonyukuk’un, 731 yılında da Kültekin’in ölümü üzerine Bilgi Kağan yalnız kaldı. Bilge Kağan’ın da 734 yılında ölümü üzerine devlet zayışama sürecine girdi. Kısa bir süre sonrada Uygur, Basmıl ve Karluk Türk boyları ayaklanarak Kök Türk Devleti’ne son verdiler (744).