Ankara’nın Başkent olması

18 Aralık 2012 Salı

Ankara ne zaman başkent olmuştur? Ankara neden başkent olmuştur?

BİLGİ

- Mustafa Kemal ve Temsil Heyeti’nin Ankara’ya gelmesi ile Ankara Kurtuluş Savaşı’nın merkezi olmuştur.

- 23 Nisan 1920 tarihinde TBMM’nin açılmasıyla yeni Türk Devleti’nin temeli Ankara’da atılmıştır.

Lozan Barış Antlaşması’nın TBMM tarafından onaylanmasından sonra, İstanbul 23 Eylül 1923’ten itibaren tahliye edilmeye başlandı. 6 Ekim 1923’te İstanbul’un yabancı işgal kuvvetleri tarafından boşaltılması tamamlandı. Yabancı işgal kuvvetlerinin İstanbul’dan ayrılması, gündeme hükûmet merkezi sorununu getirdi. İsmet Paşa (İnönü) Ankara’nın başkent olmasını öngören önergeyi 9 Ekim 1923’te on dört arkadaşı ile birlikte TBMM’ye verdi. İsmet Paşa, Ankara’nın hükûmet merkezi olması konusunu acil bir sorun olarak görmekte ve Lozan’dan itibaren zihnine yerleşmiş bulunduğunu ifade etmektedir. İsmet Paşa’ya göre, Ankara’nın başkent olması iç ve dış çeşitli sebeplere dayanmaktadır: “Lozan’da Batı dünyasının murahhasları, mütehassısları,

diplomatları ile görüşüyorum. Bunlar İstanbul Hükûmetini İstanbul muhitini tanıyan insanlar ve yeni devletin o muhitin insanlarına göre kurulmasını arzu ediyorlar. Bunu her hallerinden anlıyorum. Bizim bakımımızdan meselenin daha ehemmiyetli ve değişik cepheleri var. Bir defa Boğazlar askerî bakımdan tamamıyla açık, tamamıyla emniyetsiz. Bu vaziyetteyiz. Lozan Antlaşması’yla elde edebildiğimiz neticeler ve tarihî şartlar bizi endişeye sevk ediyor. Ayrıca Anadolu’nun ortasında bulunarak ve bir Anadolu hükûmeti olarak yeni devleti çalıştırmak istiyoruz”.

İsmet Paşa’ya göre; Ankara’nın hükûmet merkezi olması meselesinin hilafetle bir ilgisi yoktur. Fakat Ankara hükûmet merkezi olunca, hilafet bir bakıma devletimizin dışına atılmış oluyor: “Gerçi biz hilafeti devamlı bir müessese olarak düşünmüyoruz, Fakat Ankara’nın hükûmet merkezi olması ve hilafet merkezinin İstanbul’da bulunması, ondan kurtulmak için ayrıca bir temel vasıta olacaktır.” Teklif edilen Anayasa maddesi gayet kısadır: “Türkiye Devletinin makarrı idaresi Ankara şehridir.” (Türkiye Devleti’nin idare merkezi Ankara’dır.) Ancak teklif edilen kanun maddesinin gerekçesi, Ankara’nın yeni Türkiye’nin merkezi olması gereğini

açıklamaktadır. Gerekçe özetle, yeni Türkiye’nin varlığının, ülkenin kuvvet kaynaklarının gelişmesinin sağlanması, Anadolu’nun merkezinde başkent tesis etmek lüzumunu açıklıyor ve coğrafi ve stratejik durum, iç ve dış güvenlik de bunu gerekli görüyordu. 

13 Ekim 1923’te TBMM’de kabul edilen tek maddelik bir yasa ile Ankara, yeni devletin başkenti olmuş ve böylece devlet merkezinin İstanbul olacağı yolundaki çekişmelere son verildiği gibi, cumhuriyetin ilanı için de bir adım atılmıştır. Bu, aynı zamanda Millî Mücadele’nin başından beri uygulanan Ankara’nın İstanbul’a hâkim olacağı esasının bir sonucudur.