Birunî

5 Aralık 2012 Çarşamba

Birunî kimdir? Birunî Asrı

Yaşadığı çağa damgasını vurup “ Birunî Asrı” denmesine sebep olan Birunî, 973’te Harezm’de doğdu. Araştırmacı bir ruha sahip olan Birunî küçük yaşta bilime merak sardı. Daha 17 yaşındayken bilimsel çalışmalara başladı. Harezm sarayında astronomi ve matematik öğrendi, zamanın bilginleriyle Buhara’da tanıştı. Abbasi Halifesi Memun’un sarayında İbni Sina gibi önemli bilginlerle çalıştı.

Birunî, Gazneli Mahmut Harezm’i ele geçirince Gazneli sarayında çalışmalarına devam etti. Gazneli Mahmut “sarayımın en değerli hazinesi” dediği Birunî’ye büyük saygı gösterdi. Birunî’nin bu dönemde yaptığı astronomi ve matematik çalışmaları, en yüksek seviyeye ulaştı.

Birunî, Gazneli Mahmut’la birlikte Hindistan’a birçok kez gitti. Hindistan’ın örf ve âdetlerini, sanat ve bilim eserlerini, dillerini konu edinen “El-Hind” adlı eserini yazdı. Bu kitabı birkaç dile çevrildi. Hint kültürü ile eski Yunan kültürünü karşılaştırdı. Gazneli Sultanı Mesut’a sunduğu el-Kanunü’l-Mesudi, Birunî’nin astronomi alanındaki en önemli yapıtıdır.

Bilim tarihçilerine göre Birunî, Kopernik’le başlayan çağdaş astronominin temellerini atmıştır. Birunî, Batlamyus ve Aristoteles’in kuramlarına karşı çıkarak Dünya’nın durağan değil, dönen bir kütle olduğunu ileri sürmüştür. Dünya’nın yuvarlak ve dönmekte olduğunu, yer çekimin varlığını Newton’dan asırlarca önce ortaya koymuştur.

Karaların kuzeye doğru kaydığı fikrini ilk kez dile getirmiştir. Ay’ın, Güneş’in ve Dünya’nın hareketleri, güneş tutulması sırasında oluşan olaylar üzerine yaptığı çalışmalarda, çağdaş bilime uygun sonuçlar elde etmiştir. Birunî Dünya’nın çapını Newton (Nivton) ve Fransız Piscard (Pikar)’dan tam 700 yıl önce yaklaşık 42.500 km olarak hesaplamıştır. Avrupa’da buna “Birunî Kuralı” denmektedir.

Birunî, hastalıkların tedavisi konusunda da değerli çalışmalar yapmıştır. Yunan ve Hint tıbbını incelemiş, Sultan Mesut’un gözünü tedavi etmiştir. Otların hangisinin hangi hastalığa iyi geldiğini belirlemiş, ilaçların yan etkilerinden bahsetmiştir. Birunî deney ve gözlemi, teorik bilgiden daha üstün tutan gerçek bir bilim anlayışına sahipti. Astronomi, geometri, tıp, coğrafya, tarih, biyoloji, botanik, dinler tarihi, jeoloji gibi pek çok bilim dalında önemli çalışmalar yaptı. Yüz elliden fazla eser verdi. Yetmiş tane astronomi ve yirmi tane de matematik kitabı yazdı. Eserleri birçok dile

çevrildi. Birunî, 1048 yılında 75 yaşındayken öldü.