Deprem ve depremle ilgili kavramlar

26 Kasım 2012 Pazartesi

DEPREM : Sismograf, sismoloji, sismolog kavramları ve deprem nasıl olur?

                 Depremleri kaydeden, şiddetini ve uzaklığını gösteren alete sismograf (depremyazar) denir. Çeşitli ölçü aletleri ve belirli yöntemlerle depremlerle ilgili elde edilen kayıtlardan incelemeler yaparak bu olayın nasıl oluştuğunu, olay sırasında meydana gelen deprem dalgalarının yeryüzünde nasıl yayıldığını inceleyen bilim dalına sismoloji, bu konu üzerinde çalışan bilim insanlarına ise sismolog denir.

Depremlere yönelik olarak sismografların yapmış olduğu incelemeler; depremlerin genellikle yer kabuğunu oluşturan levhaların birbirine sür tündükleri, birbirlerini sıkıştırdıkları ya da birbirlerinin altına girdikleri levha sınırlarındaki dar kuşaklar üze rinde daha yoğun olarak oluştuğunu göstermektedir. Depremlerin büyük çoğunluğu levhaların birbirini zorlamalarıyla oluşmaktadır.

Birbirini iten ya da diğer levhanın altına giren levhalar arasında levha hareketine zıt yönde bir sürtünme kuvveti oluşur. Bu levhaların hareket edebilmesi için sürtünme kuvvetinin aşılması gerekir. Sürtün me kuvveti aşıldığında levhalarda çok kısa bir zaman içinde ve şok niteliğinde bir hareket gerçekleşir. Oluşan bu levha hareketi esnasında çok uzak noktalara kadar yayılabilen sarsıntı (deprem) dalgaları meydana gelir.

Sarsıntılar !eklinde yeryüzünde hissedilen bu dalgalar depremin oluştuğu noktadan her yöne yayılır. Richter (rihter) ölçeği ile derecelendirilen herhangi bir depremin sahip olduğu enerji değeri, meydana geldiği noktadan uzaklaşıldıkça giderek azalır. Dolayısı ile depremin dış merkezinden uzaklaştıkça depremin şiddeti azalır. Bu sırada yeryüzünde bazen kilometrelerce uzanan kırıkların oluşumu gözlenir. Bir deprem olayı sırasında oluşan bu arazi kırıklarına fay denir. Faylar hareket yönlerine göre “doğrultu atımlı fay”

veya “eğim atımlı fay” olarak adlandırılır.

Dünya üzerinde belki de en yıkıcı doğa olaylarından biri olan depremler tanımlanırken birtakım terim ya da kavramlara ihtiyaç duyulur. Herhangi bir deprem oluştuğunda, bu depremin tarif edilmesi ve anlaşılabilmesi için deprem parametreleri olarak tanımlanan bazı kavramlardan söz edilmektedir. Dilerseniz hep beraber sismologların depremleri tanımlarken kullandıkları “artçı deprem, öncü deprem, şiddet, büyüklük, fay kırılması, fay hattı ve deprem bölgesi” gibi kavram veya terimleri beraberce inceleyelim:

Bazen büyük depremlerden önce küçük yer sarsıntıları meydana ge lir. Genel olarak ana depremden önce meydana geldiğinden bu ufak sarsıntılara öncü deprem adı verilmiştir. Öncü depremler öncesinde yer aldıkları ana depreme kıyasla genellikle kısa süreli ve düşük şiddetli olan sarsıntılardır.