Çaprazlamalar

20 Kasım 2012 Salı

Çaprazlamalar 

Kalıtımla İlgili Bazı Kavramlar

Gen: Bir karakteri temsil eden ve bu karakterin yavru döllere aktarılmasını sağlayan DNA parçasına gen adı verilir.

Alel Gen: Bir karakteri temsil eden kromozomların karşılıklı bölgelerinde (lokuslarda) bulunan iki gen çiftine alel gen adı verilir.
Çok Alellik: Aynı karakteri temsil eden ikiden fazla gen bulunmasına çok alellik adı verilir.
Homolog Kromozom: Karşılıklı bölgelerinde (lokuslarında) aynı karakteri temsil eden ve biri andan diğeri babadan gelen iki gen bulunduran kromozomlara homolog kromozom denir.

Genotip: Bir canlının sahip olduğu genler topluluğuna genotip adı verilir.

Fenotip: Bir canlının gözle görülebilen tüm özelliklerine fenotip adı verilir.
Homolog Karakter (Arı Döl): Bir kromozomun karşılıklı bölgelerinde (lokuslarında) aynı özellikte iki alel gen bulunması olayına homolog karakter denir. Bu iki alel gen karakter oluşumunda aynı yönde etki ederler.
Heterozigot Karakter (Melez Döl): Bir kromozomun karşılıklı bölgelerinde (lokuslarında) farklı özellikte iki alel gen bulunması olayına heterozigot karakter denir. Bu iki alel gen karakter oluşumunda zıt yönde etki ederler.
Baskın Gen: Bir karakterin oluşumunda etkisini her zaman gösteren gene baskın gen denir. Büyük harfle gösterilir.
Çekinik Gen: Bir karakterin oluşumda ancak homozigot ise etkisini gösterebilen gene çekinik gen denir. Küçük harfle gösterilir.
Bağımsız Gen: Bir çift kromozom üzerinde sadece bir alel gen bulunması olayına bağımsız gen denir.
Bağlı Gen: Bir çift kromozom üzerinde birden fazla alel gen bulunması olayına bağlı gen denir

Bağımsız Genlerin Gametlere Aktarılması:
1. Homozigot Karakterlerde: 

Homozigot karakterlerde her durumda bir gamet oluşur ve oluşan gamet kromozom çiftlerinden bir tanesini alır. 

2. Heterozigot Karakterlerde: 

Bir çeşit heterozigot kromozomdan devamlı iki çeşit gamet oluşur.

İki heterozigot kromozom çiftinden dört çeşit gamet oluşur

Bağlı Genlerin Gametlere Aktarılması:
1. Homozigot Karakterlerde:

Homozigot karakterlerde her durumda bir çeşit gamet oluşur.

2. Heterozigot Karakterlerde: 
Heterezigot karakterlerde Krosing - Over olup olmamasına bağlı olarak iki değişik şekilde gamet oluşumu gerçekleşir.

Krosing - Over'siz heterezigot karakterlerde iki çeşit gamet oluşur

Krosing - Over'li heterezigot karakterlerde 2ⁿ çeşit gamet oluşur. 

Mendelin Çalışmaları:
Bu gün kullandığımız genetik biliminin temelleri, kısa sürede çok döl veren bir tür olan bezelyeler üzerinde yaptığı çalışmalarla Gregor Mendel tarafından atılmıştır. 
Mendelin Elde Ettiği Sonuçlar:
1. Canlılarda kalıtsal özellikler gen adı verilen elemanlar ile nesilden nesile taşınır.
2. Karakaterler birbirne benzeyen yada farklı, biri anneden diğeri babadan gelen bir çift alel gen ile oluşur.  Bu alel genler farklı olursa biri baskın diğeri çekiniktir ve karakterin oluşumunda baskın olan etkilidir
3. Melez genlerin kendi aralarında çaprazlanmasında oluşacak bireyin genotipinin tam olarak bilinememesi ve yalnızca oranlarının tahmin edilebilmesi, genlerin rasgele birleşmesi yüzündendir.

Genetik Çaprazlamalar:

Genetik çaprazlamada gametlerin genotiplaeri belirlenir ve birbirleri ile kartezyen çarpım yapılarak oluşacak bireylerin genotip ve fenotip oranları bulunur. Çaprazlama sonucunda oluşacak genotip ve fenotip sonuçları  "%" (yüzde) oranlar şeklinde belirlene bilinir.
Çaprazlama yapılırken takip edilmesi gereken yol aşağıdaki gibidir.
1. Her gen için kullanılacak simgeler belirlenir.
2. Genlerin bağımlı yada bağımsız olduğu belirlenir.
3. Genlerin homolog kromozomlar üzerindeki dizilimi gösterilip ataların genotipi yazılır.
4. Gametler oluşturulur. 
5. Gametler birbiriyle çaprazlanarak olası bireylerin genotiplari bulunur.
6. Bireydeki genotip ve fenotip oranları belirlenir.

Monohibrit Çaprazlama: Tek bir karakter bakımından iki gametin çaprazlanmasına monohibrit çaprazlama denir.
Örnek 1: Sarı ve yeşil reng alel genine sahip iki bezelye tohumu gametinin birleşmesi ile oluşacak yeni tohumun renklenmesi işleminde gerçekleşebilecek fenotip ve genotip oranlarını bulalım.
- Sarı renk yeşil renge göre baskın olduğu için renkler aynı harfle gösterilecek, fakat baskın olan sarı renk büyük çekinik olan yeşil renk küçük harfle gösterilecek

Sarı renk geni:  S
Yeşil renk geni: s

Sonuç:
Fenotip Oranı: % 100 Sarı
Genotip Oranı: % 100 heterozigot

Örnek 2: Yukarıdaki tohum örneğini gametlerin her ikisi de heterozigot ve sarı olacak şekilde değiştirerek yeniden çözelim.

Sonuç:
Fonotip Oranı: %75 sarı ,  %25 yeşil
Genotip Oranı: %25 homozigot sarı, %50 heterozigot sarı, %25 homozigot sarı 

Dihibrit Çaprazlama: İki karakter bakımından heterozigot iki gametin çaprazlanmasına dihibrit çaprazlama denir.
Örnek 3: Yukarıdaki tohum örneğimize bir de uzunluk kısalık geni ekleyerek yeniden çözelim.

Sarı renk geni:  S
Yeşil renk geni: sUzun boy geni: U
Kısa boy geni:  u

Sonuç:
Fenotip Oranı: %100 Sarı Uzun
Genotip Oranı: %100 Heterozigot Sarı Uzun
Eş (Eksik) Baskınlık:  Eğer bir karakter üzerine etki eden alel genlerin hepsi eşit etki gücüne sahipse, yani birbirine göre baskınlık ve çekiniklik özellikleri yoksa bu olaya eş baskınlık denir. Oluşan yeni bireyin fenotipi anne ve baba fenotiplerinden farklı olabilir.
Örnek: Yukarıdaki tohum örneğini renklerden her ikisi de eşit baskınlıkta olacak şekilde yeniden çözelim.

Kırmızı renk geni: K
Beyaz renk geni:   k

Sonuç:
Fenotip Oranı: %100 Pembe
Genotip Oranı: %100 heterozigot pembe