6. Sinif Fen ve Teknoloji Bitkiler ve Özellikleri Konu Anlatımı

12 Ocak 2013 Cumartesi

BİTKİLER*Bitki hücrelerinde hayvan hücrelerinden farklı olarak hücre zarının dışında selülozdan yapılmış bir hücre çeperi vardır. Hücre yapısı köşelidir.

*Plastid içerirler.

*Kofulları büyük ve azdır.

*Sentrozom organelini bulundurmazlar.

*Bitki hücresi bölünürken ara lamel oluşturarak sitoplazma bölünmesini gerçekleştirir.

*Bitkiler pasif olarak yer değiştirirler.Saksı bitkisinin ışığa yönelmesi pasif yerdğiştirme yani fototropizmadır.

*Kloroplast bulunduğundan fotosentez yapan , kendi besinini kendi üreten ototrof canlılardır.

*Yer değiştirme ( hareket) yetenekleri yoktur.

*Yapılarında bitkisel karbonhidrat olan nişasta depolanır.

Çiçeksiz ve çiçekli bitkiler olmak üzere iki bölüme ayrılırlar.

Çiçeksiz Bitkiler( Tohumsuz Bitkiler)

*Çiçek ve Tohum gibi yapıları bulunmaz.

*Üremeleri eşeysiz veya döl almaşı ile gerçekleşir.

*Su ve kara yosunlarında gerçek kök , gövde , yaprak ve iletim demeti bulunmaz.

*Eğrelti otları , at kuyruğu , kibrit otları gibi gruplarında iletim demetleri bulunur.

Çiçekli Bitkiler( Tohumlu Bitkiler)

*Üreme organları çiçektir.

*Üremeleri çiçeklerde oluşan tohumlarda gerçekleşir.

*Bunun yanında bir çok tür eşeysiz olarak çoğalabilir.(Vegetatif üreme)

*Gerçek kök, gövde ve yaprak bulunur.

*İletim demetleri gelişmiştir.

Çiçekli bitkiler kendi aralarında 2 gruba ayrılırlar.

1. Açık Tohumlular

2. Kapalı Tohumlular

AÇIK TOHUMLULAR

*Çok yıllık bitkilerdir

*İğne yapraklı ağaçlar bu gruba girer.

*Erkek ve dişi organ genellikle farklı çiçek üzerinde bulunur.

*Tohum ovaryum tarafından örtülmemiştir.

*Bu nedenle açık tohumlular olarak adlandırılır.

*Çenek sayısı değişkendir.

KAPALI TOHUMLULAR

*Tohum meyva içinde bulunur.

*Bu nedenle tohum ovaryum tarafından örtülmüştür.

*Çok yıllık veya tek yıllık türleri vardır.

*Tohumlarında bir çenek bulunduranlara tek çenekli bitkiler denir. Örneğin muz,lale, soğan, buğday bu gruba girer.

*Tohumlarında iki çenek bulunanlara çift çenekli bitkiler denir. Örneğin ; asma, gül , kabak bu gruba girer.

*Tohumlu bitkilerden canavar otu klorofil sentezleyemediğinden diğer bitkiler üzerinde tam parazit olarak yaşar.

BİTKİSEL DOKULAR

BÖLÜNÜR DOKULAR(MERİSTEM DOKU)

*Bitkilerde ilk oluşan doku çeşididir.

*Kök, gövde, yaprak, yan sürgün uçlarında bulunur.

*Sürekli mitoz bölünme ile çoğalarak, bitkinin enine ve boyuna büyümesini sağlarlar.

*Dokuyu oluşturan hücreler küçük,çekirdekleri büyük, sitoplazmaları boldur.

*Hücre çeperleri ince, kofulları küçük ve az sayıdadır.

2’ye ayrılırlar.

1. BİRİNCİL BÖLÜNÜR DOKULAR

MERİSTEM DOKU

*Bitkinin kök ve gövde ucunda bulunur.

*Boyuna uzamayı sağlar

*Bu bölgeler büyüme noktaları denir

*Büyüme noktaları kökte kaliptra , gövde de ise genç yapraklar tarafından korunur.

Kaliptra zedelendiğinde ,iç kısımlardaki bölünür dokular çoğalarak kaliptrayı onarır.

2. İKİNCİL BÖLÜNÜR DOKU

Bölünmez dokuların hormonların etkisi ile tekrar bölünebilme yeteneği kazanması ile oluşur.

Kökte , kök kambiyumu, gövde de mantar kambiyumu adını alır.

BÖLÜNMEZ DOKULAR(DEĞİŞMEZ DOKULAR)

Bölünür dokuların farklılaşması sonucu oluşmuş ve hücreleri bölünme yeteneğini kaybetmiş doku çeşididir.Hücreleri genellikle büyüktür.

Değişmez dokuların bazı hücreleri ölü olup ( odun boruları) içleri su veya hava ile doludur.

5 gruba ayrılır.

1. TEMEL DOKU (PARANKİMA)

Hücreleri canlıdır.Diğer doku ve organların arasını doldurur.

Canlı hücrelerin arası sitoplazma ile doludur.

a. Özümleme Parankiması

Yeşil bitkilerde yaprak ve genç gövde de bulunur.Hücrelerinde bol kloroplast olduğu için fotosentezde görev yapar.

b. Havalandırma Parankiması

Genellikle bataklık ve su bitkilerinde , kök ve gövde de bulunur.Hücreler arasında biriktirilen hava solunum olayında kullanılır.

c. İletim Parankiması

Özümleme parankiması ile iletim dokusu arasında bulunur. Madde taşınmasını sağlar.

d. Depo Parankiması

Kök, gövde, tohum, meyva kısımlarında bulunur.Su ve besin depolar.

2. KORUYUCU DOKU

Kök, gövde, yaprak ve meyvaların üstünü örter.Kalın çeperli ve klorofilsizdir.Kara bitkilerinde su kaybını engeller.

a. Epidermis

Tek sıra hücrelerden oluşur.Kökte emme, sarmaşıkta tutunma, ısırgan otunda savunma tüylerini oluşturur.Bazılarında dış çeper kalınlaşarak KÜTİKÜLA yı oluşturur. Kütiküla su kaybını engeller.Yaprak ve gövdede farlılaşarak gözenekleri(stoma) oluşturur.

b. Mantar Doku

Çok yıllık bitkilerde kök gövde üzerinde bulunur. Hücreleri ölüdür.Hücreler su geçirmez hava doludur.Mantar doku gövde ile yaprak sapı arasında oluştuğunda gövdeden yaprağa madde geçişine engel olur. Yaprak dökümü gerçekleşir.

3. DESTEK DOKU

Bitkilere şekil ve destek veren dokudur. Çok yıllık bitkilerde iletim demetleri, otsu bitkilerde turgor basıncı desteklik işine yardımcı olur.

Pek doku: Bitkinin gövde , yaprak ve yaprak sapında görülür. Canlı hücrelerden oluşur.

Sert Doku:Çekirdek ve sitoplazma kaybolmuştur. Fındık, ve ceviz kabuğunda , ayva ve armutun çekirdeğine yakın kısımlarında sert dokudan oluşan taş hücreleri bulunur.

4. İLETİM DOKU

Damarsız bitkiler dışında karada yaşayan bütün bitkilerde görülür.Su ve organik madde taşınmasında görevlidir.

Odun Boruları: Madde taşıması tek yönlüdür. Emici tüyler ile alınan su ve mineraller bitkinin diğer organlarına taşınır.

Soymuk Boruları :Tek sıra halinde üst üste dizilmiş canlı hücrelerden oluşur.Fotosentez ürünleri bitkinin diğer organlarına taşınırken, köklerde sentezlenen aminoasitlerde yapraklara taşınır. Madde taşıması iki yönlüdür.Hücreler canlı olduğundan madde taşınması daha zordur.

5. SALGI DOKU

Canlı hücrelerden oluşmuştur.

a. Hücre içi salgılar: Salgılar hücre içinde biriktirilir.İçleri salgı ile dolu kalır .Portakal kabuğundaki eterik yağ salgısı bu şekilde oluşur.

b. Hücre dışı salgılar: Salgı hücrede oluşturulur. Daha sonra hücre dışına atılır.Koku ve bal özü oluşturan hücrelerle , böcekçil bitkilerdeki sindirim enzimleri bu tip salgılardır.

c. Salgı Boruları: Bir ya da birkaç salgı hücresi uzayarak salgı borusu halini alır. Reçine içeren salgılar mikroorganizmalardan korunmayı sağlar. Böcekçil bitkilerdeki salgılar sindirim enzimi içerir. Sütleğendeki zehirli salgılar bitkinin hayvanlar tarafından yenilmesini engeller.

BİTKİ ORGANLARI

KÖK: Bitkiyi toprağa bağlayan , topraktan su, mineral, mdensel tuzları alan yapıdır.

a. Kazık Kök: Ana kökten çıkan yan köklerle oluşu. Ör: ebegümeci

b. Saçak Kök: Tek yıllık bitkilerde görülür. Kökler aynı bölgeden çıkar.Ör: Mısır, soğan

c. Depo Kök: Kazık köklerin besin depo etmesi ile oluşur. Havuç

d. Tutunucu Kök: Gövdenin tutunmasını sağlar. Sarmaşık.

e. Hava Kökleri: bataklık bitkilerinde görülür.

f. Sömürge Kökler: Parazit bitkilerin, üzerindeki bitkinin özsuyunu almak üzere özelleşmiş kökleridir.

GÖVDE: Toprak üstünde bulunan dal, yaprak, çiçek, meyve gibi kısımları üzerinde taşıyan bölümdür.Çok yıllık bitkilerde bulunan sert ve sağlam yapılı gövdeler odunsu gövde, mevsimlik veya birkaç yıllık bitkilerde görülen gövdelere ise otsu gövde denir.

a. Yumru Gövde: Toprak altında bulunur. Besin depolar.Kök bulunmaz. 1 yıllıktır. Patates

b. Depo Gövde: Etli ve su deposu halindedir.Su kaybını önlemek amacıyla yaprakla iğne şeklindedir.. Kaktüs

c. Yassı Gövde: Gövde kısalarak yassılaşmıştır.Lahana, marul

d. Sürünücü Gövde: Zayıf yapılı etrafa tutunarak toprak yüzeyinde yayılır.Karpuz,çilek

e. Sarılıcı Gövde: Bitki gövdelerine sarılarak yükselir. Asma

YAPRAK: Yüzeyleri geniş, zengin damarlanma gösteren organdır.Büyümeleri sınırlıdır. Fotosentez organıdır.

Yaprağın Kısımları:

a. Yaprak sapı: Her bitkide bulunmayan yaprağı dala bağlayan kısımdır

b. Yaprak Kını:Yaprağın dala bağlandığı geniş kısımdır.dalla kın arasında tomurcuk bulunur.

c. Yaprak Ayası: Yaprağın geniş yassı kısmıdır.

ÇİÇEK: Çiçekli bitkilerde eşeyli üremenin gerçekleştiği organdır.

Erkek ve dişi organların beraber bulunduğu çiçeğe tam çiçek, eşey organlarından birine sahip olan çiçeğe eksik çiçek denir.

Erkek organlar bir çiçeğin üzerinde çok sayıda bulunurlar.Sapçık ve başçık kısımlarından oluşur. Başçık kısmında polen keseleri bulunur.Polen keselerinde polen ana hücreleri bulunur.Polen ana hücrelerinden polenler oluşur.

Dişi organlar, çiçeğin tam ortasında bulunur.Dişi organ; yumurtalık,dişicik borusu, dişicik tepesinden oluşur.

Üreme hücreleri döllenerek tohum ve meyvayı oluşturur.

Meyveler 2 şekilde sınıflandırılır.

1. Meyve oluşumuna katılacak yumurtalık sayısına göre:

a. Basit Meyve: Bir tek yumurtalığın gelişmesi ile oluşan meyvelerdir. Kayısı, şeftali,kiraz

b. Bileşik Meyve: Meyve oluşumuna çok sayıda yumurtalık katılır. Dut, çilek,böğürtlen

2. Meyvenin içerdiği su miktarına göre :

a. Sulu meyveler: Yapısında su oranı fazla olan meyvelerdir. Domates, kabak, erik

b. Kuru meyveler : Su oranının az olduğu meyvelerdir. Fındık, buğday, haşhaş